دانشکده علوم دامي و شيلات
گروه علوم دامي
پاياننامه علوم دامي براي دريافت درجه کارشناسي ارشد
فيزيولوژي دام
عنوان:
بررسي تاثير افزودن پودر گزنه و ساپونين بر عملکرد، کلسترول زرده، ويژگيهاي تخم مرغ و وزن جوجهي مرغهاي مادر گوشتي
پژوهشگر:
پروانه مدني شاهاندشتي
استادان راهنما:
دکتر زربخت انصاري پيرسرائي
دکتر حميد دلدار
شهريور 1393
تقديم به
ياد هميشه ابدي پدر مهربانم،
والاترين و استوارترين پشتوانه زندگي‌ام،
به شوق طنين دعاي خيرش،
تقديم به
حمايت و شکيبايي مادر مهربانم،
زيباترين نام و حکايت زندگي‌ام،
تقديم به
برادر و خواهر مهربانم،
که در عين مهرباني و عطوفت محکم‌ترين ستون زندگي‌ام هستند.
سپاس بيپايان، دهنده بيمنتي که فرصت علم و دانش را ارزانيام داشت.
حال که نگارش اين پايان نامه به اتمام رسيده است، بر خود لازم ميدانم مراتب سپاس خود را به تمامي کساني که در مراحل مختلف اين پژوهش ياريام نمودند اعلام دارم.
سپاس از ياري و راهنماييهاي استادان راهنمايم آقايان دکتر زربخت انصاري و دکتر حميد دلدار، که لحظه به لحظه همراهيم کردند و علم و دانش خود را بدون هيچ چشم داشتي بر من ارزاني داشتند.
از مديريت مجتمع مرغمادر تيکا، مهندس درياباري که امکانات و شرايط لازم را براي انجام اين پژوهش فراهم کردند بينهايت سپاسگزارم. از همه کارکنان مجتمع مرغمادر تيکا که نهايت فداکاري و همکاري را داشتند سپاسگزارم.
در نهايت از همکاري کارکنان آزمايشگاه و همه دوستانم خانمها قدمي، نائيجي و نعمتي و ساير دوستانم تشکر ميکنم.
از داوران گرانقدر آقايان دکتر بهرام شهره و دکتر عيسي ديرنده، که زحمت بازخواني پاياننامه را متقبل شدند کمال تشکر را دارم.
از جناب آقاي دکترفيروزبخش، نماينده محترم تحصيلات تکميلي متشکرم.
چکيده
پودر گزنه و ساپونين، محصولات طبيعي هستند که به دليل تاثيرات آنها بر کلسترول و تريگليسيريد خون، ويژگيهاي تخم مرغ و عملکرد دام و طيور، در صنعت کاربرد زيادي دارند. اين پژوهش با هدف بررسي تاثير پودر گزنه و ساپونين بر عملکرد، کلسترول زرده، ويژگيهاي تخم مرغ و کيفيت جوجه مرغهاي مادر گوشتي انجام شد. صد و بيست قطعه مرغ مادر گوشتي و 12 قطعه خروس سويه راس 308 در سن 50 هفتگي انتخاب و در قالب طرح کاملا تصادفي با 4 تيمار و 3 تکرار و 10 قطعه مرغ در هر تکرار قرار گرفتند. جيره‌هاي پژوهشي شامل 1- شاهد (بدون افزودن پودر گزنه و ساپونين)، 2- 10 گرم پودر گزنه ، 3- 75 ميلي‌گرم ساپونين و 4- 10 گرم پودر گزنه + 75 ميلي‌گرم ساپونين در هر کيلوگرم جيره به همراه هم بودند. تخمها هر روز به منظور بررسي ويژگيهاي تخم مرغ جمعآوري شدند. در هفتههاي اول و پاياني پژوهش، دو تخم از هر تکرار به منظور تعيين کلسترول زرده و دو نمونه خون، به منظور بررسي پارامترهاي خوني تهيه شد. توليد تخم، جوجه درآوري و وزن جوجهها به صورت هفتگي ثبت شد. بين تيمارها در غلظت قند خون، LDL و HDL پلاسما، شاخص و کلسترول زرده، ضخامت و درصد وزن پوسته تخم مرغ و درصد توليد تخم و جوجه درآوري اختلاف معنيداري مشاهده نشد (05/ 0P >). مکملسازي جيره با ساپونين اختلاف معنيداري در غلظت کلسترول و تريگليسيريد پلاسما ايجاد نکرد (05/0 P >). استفاده از پودر گزنه، غلظت کلسترول و تريگليسيريد پلاسما را به صورت معنيداري کاهش و ويژگيهاي کيفي تخم شامل شاخص تخم، واحد هاو، وزن پوسته و تخم و کيفيت جوجههاي توليدي را افزايش داد (05/0 P <). در صورتي که استفاده از ساپونين تاثير معنيداري بر اين ويژگيها نداشت (05/0 P >). نتايج پژوهش ما نشان داد مکملسازي جيره با پودر گزنه، بيشترين تاثير را بر ويژگيهاي تخم مرغ و وزن يک هفتگي جوجهها، کلسترول و تريگليسيريد پلاسما داشت .
واژه‌هاي کليدي: پودر گزنه، ساپونين، مرغهاي‌مادر گوشتي، ويژگيهاي تخم مرغ، کيفيت جوجه، کلسترول زرده
فهرست مطالب
عنوانصفحهفصل اول: مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..11-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………21-2- اهداف پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..3فصل دوم: مروري بر پژوهشهاي پيشين……………………………………………………………………………………………………………..42-1- معرفي گياه گزنه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………52-2- ويژگيهاي گزنه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………52-3- ترکيبات شيميايي گزنه…………………………………………………………………………………………………………………………………………52-4- مصرف گزنه در انسان……………………………………………………………………………………………………………………………………………62-5- مصرف گزنه در خوک……………………………………………………………………………………………………………………………………………62-6- مصرف گزنه در بوقلمون………………………………………………………………………………………………………………………………………..62-7- مصرف گزنه در مرغ گوشتي…………………………………………………………………………………………………………………………………62-8- مصرف گزنه در مرغ تخمگذار…………………………………………………………………………………………………………………………..72-9- معرفي ساپونين……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..72-10- ويژگيهاي ساپونين…………………………………………………………………………………………………………………………………………….82-11- ترکيبات شيميايي ساپونين………………………………………………………………………………………………………………………………..82-12- مصرف ساپونين در انسان…………………………………………………………………………………………………………………………………..112-13- مصرف ساپونين در ماهي……………………………………………………………………………………………………………………………………112-14- مصرف ساپونين در بلدرچين ژاپني……………………………………………………………………………………………………………………112-15- مصرف ساپونين در طيور……………………………………………………………………………………………………………………………………112-16- نقش ساپونين در گياهان……………………………………………………………………………………………………………………………………122-17- مصرف ساپونين در نشخوارکنندگان………………………………………………………………………………………………………………….132-18- مصرف ساپونين در خرگوش……………………………………………………………………………………………………………………………..132-19- کلسترول…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….132-19-1- نقش کلسترول در انسان……………………………………………………………………………………………………………………………….132-19-2- تامين کلسترول در بدن…………………………………………………………………………………………………………………………………142-19-3- انتقال و سنتز کلسترول در بدن مرغ…………………………………………………………………………………………………………….142-19-4- تامين کلسترول تخم مرغ……………………………………………………………………………………………………………………………..152-20- ساختمان تخم مرغ……………………………………………………………………………………………………………………………………………152-20-1- زرده………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..152-20-2- سفيده…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….152-20-3- غشاي تخم مرغ……………………………………………………………………………………………………………………………………………152-20-4- پوسته……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..162-21- سازههاي موثر بر کيفيت تخم مرغ…………………………………………………………………………………………………………………….162-21-1- کيفيت پوسته تخم مرغ………………………………………………………………………………………………………………………………..162-21-1-1- سازههاي موثر بر کيفيت پوسته تخم مرغ……………………………………………………………………………………………….162-21-1-1-1- نژاد مرغ…………………………………………………………………………………………………………………………………………………162-21-1-1-2- سن مرغ ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….162-21-1-1-3- تغذيه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..172-21-1-1-4- تنش‌ها……………………………………………………………………………………………………………………………………………….172-21-1-1-5- بيماري‌ها……………………………………………………………………………………………………………………………………………172-21-1-1-6- شرايط پرورشي……………………………………………………………………………………………………………………………………..172-21-2- کيفيت سفيده……………………………………………………………………………………………………………………………………………….172-22- باروري…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………182-23- سازههاي موثر بر باروري و جوجه درآوري درتخم مرغ……………………………………………………………………………………..182-23-1- سازههاي تغذيه‌اي…………………………………………………………………………………………………………………………………………..182-23-2- سازههاي مربوط به مرغ مادر…………………………………………………………………………………………………………………………182-23-3- سازههاي مربوط به تخم مرغ………………………………………………………………………………………………………………………192-23-4- شرايط جوجه‌کشي………………………………………………………………………………………………………………………………………192-23-5- تنش……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….192-24- سازههاي موثر بر کيفيت جوجه…………………………………………………………………………………………………………………………192-24-1- مدت ذخيره‌سازي تخم مرغ………………………………………………………………………………………………………………………192-24-2- سن مرغ مادر………………………………………………………………………………………………………………………………………………..202-25- تغذيه و توليدمثل……………………………………………………………………………………………………………………………………………….202-26- برآورد جوجه درآوري………………………………………………………………………………………………………………………………………..202-27- ارتباط بين سن مرغ مادر، غلظت کلسترول خون، زرده تخم مرغ و جوجه درآوري……………………………………….202-28- سازههاي موثر بر کلسترول زرده تخم مرغ…………………………………………………………………………………………………………21فصل سوم: مواد و روش‌ها………………………………………………………………………………………………………………………………………223-1- محل انجام پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………………………….233-2- پرندگان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….233-3- سالن پرورش…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………233-4- تيمارهاي پژوهشي………………………………………………………………………………………………………………………………………………243-5- ويژگي پودر گزنه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………253-6- ويژگي ساپونين………………………………………………………………………………………………………………………………………………………263-7- خون‌گيري………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….263-8- عملکرد مرغ مادر…………………………………………………………………………………………………………………………………………………263-8-1- درصد توليد تخم مرغ……………………………………………………………………………………………………………………………………..263-9- جمعآوري تخم مرغ………………………………………………………………………………………………………………………………………….273-10- رکوردگيري و تعيين کيفيت تخم مرغ……………………………………………………………………………………………………………..273-10-1- شاخص تخم مرغ………………………………………………………………………………………………………………………………………….273-10-2- واحد هاو………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..273-10-3- وزن و ضخامت پوسته……………………………………………………………………………………………………………………………………283-11- ذخيره تخم مرغ‌ها…………………………………………………………………………………………………………………………………………..283-12- جوجه درآوري……………………………………………………………………………………………………………………………………………………283-13- تعيين وزن يک هفتگي جوجه……………………………………………………………………………………………………………………………293-14- اندازه‌گيري غلظت فراسنجههاي خوني……………………………………………………………………………………………………………..293-15- اندازه‌گيري غلظت کلسترول زرده ………………………………………………………………………………………………………………….293-16- شاخص زرده………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..303-17- مدل آماري طرح…………………………………………………………………………………………………………………………………………………303-18- تجزيه و تحليل آماري…………………………………………………………………………………………………………………………………………31فصل چهارم: يافتهها و بحث……………………………………………………………………………………………………………………………………….324-1- مقايسه تاثير افزودن پودر گزنه و ساپونين بر فراسنجههاي خوني……………………………………………………………………334-2- ويژگيهاي تخم مرغ………………………………………………………………………………………………………………………………………..374-2-1- کلسترول زرده………………………………………………………………………………………………………………………………………………….374-2-2- ضخامت پوسته تخم مرغ………………………………………………………………………………………………………………………………….384-2-3- وزن پوسته تخم مرغ………………………………………………………………………………………………………………………………………394-2-4- درصد وزن پوسته…………………………………………………………………………………………………………………………………………….404-2-5- شاخص تخم مرغ……………………………………………………………………………………………………………………………………………414-2-6- درصد شاخص زرده…………………………………………………………………………………………………………………………………………..424-2-7- واحد هاو……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………434-2-8- وزن تخم مرغ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….444-2-9- درصد جوجه درآوري………………………………………………………………………………………………………………………………………454-2-10- درصد توليد تخم مرغ…………………………………………………………………………………………………………………………………..464-3- کيفيت جوجه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….47نتيجهگيري…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………48پيشنهادها……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..49منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….50
فهرست جدولها
عنوان جدولصفحهجدول 3-1- اجزاي جيره و مواد مغذي محاسبه شده ………………………………………………………………………………………..24جدول 3-2- ويژگيهاي پودر گزنه……………………………………………………………………………………………………………………..25جدول 3-3- ترکيبات ساپونين…………………………………………………………………………………………………………………………….26جدول 4-1- تاثير مصرف پودر گزنه و ساپونين بر غلظت فراسنجههاي خوني پلاسما……………………………………..33جدول 4-2- تاثير مصرف پودر گزنه و ساپونين بر غلظت کلسترول زرده……………………………………………………………37جدول 4-3- تاثير مصرف پودر گزنه و ساپونين بر ضخامت پوسته تخم مرغ………………………………………………………38جدول 4-4- تاثير مصرف پودر گزنه و ساپونين بر وزن پوسته تخم مرغ…………………………………………………………….39جدول 4-5- تاثير مصرف پودر گزنه و ساپونين بر درصد وزن پوسته………………………………………………………………….40جدول 4-6- تاثير مصرف پودر گزنه و ساپونين بر درصد شاخص زرده……………………………………………………………….41جدول 4-7- تاثير مصرف پودر گزنه و ساپونين بر درصد شاخص زرده……………………………………………………………….42جدول 4-8- تاثير مصرف پودر گزنه و ساپونين بر واحد هاو………………………………………………………………………………..43جدول 4-9- تاثير مصرف پودر گزنه و ساپونين بر وزن تخم مرغ………………………………………………………………………..44جدول 4-10- تاثير مصرف پودر گزنه و ساپونين بر درصد جوجه درآوري………………………………………………………….45جدول 4-11- تاثير مصرف پودر گزنه و ساپونين بر درصد توليد تخم مرغ………………………………………………………..46جدول 4-12- تاثير مصرف پودر گزنه و ساپونين بر کيفيت جوجه……………………………………………………………………..47
فهرست نگارهها
عنوان نگارهصفحهنگاره 2- 1- شکل ساختماني ساپونين استروييدي و تريترپنوييدي………………………………………………………………………….10
فصل اول
مقدمه
1- 1- مقدمه
افزايش نياز به توليدات مرغي منجر به استفاده‌هاي غير ضروري از هورمون‌ها و ترکيبات شيميايي ديگر شده است که استفاده از اين محصولات تقويتي، باعث اثرات جدي در سلامت پرنده و توليدات آنها خواهد شد و فزون بر اين، باعث کاهش دوره توليد و تغييرات فيزيولوژيک مي‌شوند ( Poudelو Khanal، 2010) و نگراني‌هاي بسيار زيادي را براي استفاده از اين ترکيبات سنتتيک از جمله آنتي‌بيوتيک‌ها با توجه به اثرات جانبي‌شان به وجود آورده است (Mansoub و Nezhady، 2011).
امروزه با پيشرفت‌هاي حاصل در شيمي آلي و تحولات چشمگير در روش‌هاي استخراج، تخليص و تعيين ترکيبات مؤثر گياهان و به دليل عوارض داروهاي شيميايي، ارزش گياهان دارويي آشکارتر شده و تقريبا نيمي از فرآورده‌هاي دارويي منشأ گياهي دارند ( ناطقي و همکاران، 1390). گياهان دارويي پيشينه طولاني در درمان دارند اما با توجه به تحقيقات گسترده‌اي که در زمينه شناسايي گياهان دارويي و اثربخشي آنها صورت گرفته، مطالعه در مورد سميت گياهان دارويي با توجه به وجود متابوليت‌هاي ثانويه گياهي و ناشناخته بودن آنها امري اجتناب‌ناپذير است (Benchaar و همکاران، 2008). ترکيبات گياهي مي‌توانند به عنوان ترکيبات مناسبي براي سلامت پرنده و توليدات آنها استفاده شوند و باعث توليد فرآورده‌هاي مناسبي شوند (Mansoub، 2010).
پژوهشهاي زيادي در حال انجام هستند تا سودمندي و کارايي خوراک و توليدات و نرخ توليد و کيفيت محصولات توليدي را افزايش دهند که اين اهداف با استفاده از گياهان مفيد قابل اجراست. بيشترين اثرات سودمندي گياهان دارويي، اثرات شبه آنتي‌اکسيداني، کاهش چربي خون، پيش برد رشد و توانايي در دسترس بودن آنها است که بسياري از اين اثرات به متابوليت‌هاي ثانويه آنها مانند فنول‌ها، روغن‌ها، ساپونين، لکتين‌ها، آلکالوييدها و غيره وابسته است (Mansoub وNezhady ، 2011؛ Ipu و همکاران، 2006) تا همراه با کاهش هزينه جيره، توليد و کيفيت محصولات را افزايش دهند که اين اهداف تا حدودي به کاهش کلسترول تخم‌مرغ و کيفيت جوجه توليدي بستگي دارد (Nobakht و همکاران، 2011).
گزنه يکي از گياهان دارويي است که در نقاط مختلف جهان رشد مي‌کند و اولين بار در پرندگان استفاده شد (Mansoub و Nezhady، 2011). آناليزهاي به دست آمده از گزنه، نشان دهنده حضور ترکيبات زيادي در آن است که تاکنون نشاسته، صمغ، آلبومن، شکر، هيستامين، کولين، سروتونين، 18 ترکيب فنولي و 8 ليگنان از آن شناخته شده است (Tekeli و همکاران، 2006).
گزنه خاصيت ضد ميکروبي و ضد قارچي داشته و اثرات مثبتي بر عملکرد، صفات لاشه، فراسنجههاي خوني و ايمني دارد (Mansoub و Nezhady، 2011). يکي از اثرات مثبت گزنه تحريک ترشحات پانکراس است که ترشح آنزيم‌هاي گوارشي و هضم و جذب اسيدهاي آمينه را افزايش داده و صفات لاشه را بهبود مي‌بخشد (Modiry و همکاران، 2010). از ديگر اثرات مثبت گزنه مي‌توان به افزايش کيفيت و درصد توليد تخم و کاهش کلسترول زرده و تخم اشاره کرد (جادري و همکاران، 1390؛ Mansoub، 2010).
از متابوليت‌هاي ثانويه گياهي مي‌توان به ساپونين اشاره کرد. ساپونين ترکيب استروييدي يا گليکوزيد تريترپنوييدي است با يک هسته ساپوژنين، که در بسياري از گياهان و متابوليت‌هاي گياهي وجود دارد (اعظمي و همکاران، 1391؛ Francis و همکاران، 2002). ساپونينها در هر دو نوع گياهان خودرو و زراعي وجود دارند (Fenwick و همکاران، 1991) و فاکتورهايي مانند سن گياه، محيط و شرايط کشاورزي بر ترکيب آنها موثر است (Schopke، 2000).
ساپونين داراي بخشي محلول در آب و بخشي ديگر محلول در چربي است (Cheeke، 1998). اين ترکيب توانايي تشکيل ترکيب پايدار و فوم‌هاي صابوني شکل در محلول‌هاي آبي را دارد (جادري و همکاران، 1390). ساپونين داراي يک بخش قندي (گلوکز، گالاکتوز، گلوکورونيک اسيد، زايلوز يا متيل پنتوز) و يک اتصال گليکوزيدي به يک گليکون هيدروفوبيک است که ممکن است استروييدي يا تريترپنوييدي باشد و زنجيره اليگوساکاريدي به طور طبيعي به کربن شماره 3 وصل ميشود (Ling Mao و همکاران، 2009) و فعاليت بيولوژيک ساپونينها در سطح فعال گليکوزيدها انجام ميشود (Riguera، 1997؛ Yoshiki و همکاران، 1998).
ساپونينها اثرات بيولوژيک بسياري دارند که مي‌توان به نفوذپذيري در غشا، تحريک سيستم ايمني، کاهش کلسترول، فعاليت ضد سرطاني و تاثير بر رشد، مصرف خوراک، مکان جذب مواد مغذي و متابوليت‌هاي خوني اشاره کرد. در بسياري از موارد از آن به عنوان شبه آنتي‌اکسيدان و کاهنده قند خون استفاده ميشود (اعظمي و همکاران، 1391؛ Francis و همکاران، 2001 و 2002).
گزنه و ساپونين عملکردهاي مثبتي دارند که به طور غيرمستقيم بر جوجه درآوري تاثيرگذارند (Matsuura، 2001؛ Toghyani و همکاران، 2010). همچنين اين دو ترکيب بر تخم مرغ تاثيرگذار بوده و کلسترول زرده را کاهش و ارتفاع آلبومن را افزايش مي‌دهند (Pappas و همکاران، 2005؛ Dikmen و Sahan، 2007؛ Afrose و همکاران، 2010).
1- 2- اهداف پژوهش
در اين پژوهش به بررسي تاثير افزودن پودر گزنه و ساپونين بر عملکرد، کلسترول زرده، ويژگيهاي تخم مرغ و وزن جوجهي مرغهاي مادر گوشتي پرداخته شد. اهداف پژوهش عبارتند از:
1. بررسي عملکرد مرغ مادر گوشتي تغذيه شده با پودر گزنه و ساپونين
2. بررسي تاثير پودر گزنه و ساپونين بر غلظت کلسترول زرده تخم‌هاي مرغ مادر گوشتي
3. بررسي صفات تخم مرغ مرغ مادر گوشتي تغذيه شده با پودر گزنه و ساپونين
4. بررسي تاثير افزودن پودر گزنه و ساپونين بر غلظت فراسنجههاي خوني مرغ مادر گوشتي
5. بررسي وزن جوجهي مرغ مادر گوشتي تغذيه شده با پودر گزنه و ساپونين يک هفته پس از هچ
فصل دوم
مروري بر پژوهشهاي
پيشين
2- 1- معرفي گياه گزنه
گزنه گياهي از تيره گزنه با نام علمي Urticadioicaاست. نام فارسي آن گزنه و نام انگليسي آن Nettle است. گزنه گياهي است که از دوران ماقبل تاريخ وجود داشته و مردم در آن زمان براي تغذيه از آن استفاده مي‌کردند. گزنه گياهي چندساله و علفي است که ساقه آن چهارگوش بوده و به طور عمود تا ارتفاع يک متر بالا مي‌رود. اين گياه در خرابه‌ها، باغ‌ها و نقاط مرطوب در بيشتر مناطق جهان به صورت خودرو مي‌رويد. ريشه اين گياه خزنده بوده و در ناحيه‌اي که سبز ميشود کم‌کم تمام منطقه را فرا مي‌گيرد. ساقه اين گياه را پرزها و تارهاي مخروطي شکل پوشانده که در صورت لمس ساقه، به دست مي‌چسبد و پوست را گزيده و خارش و سوزش ايجاد مي‌کند. تخم آن نرم، ريز و تيره‌رنگ و مانند تخم کتان است. بخش‌هاي مورد استفاده اين گياه برگ‌هاي تازه، ريشه، شيره و دانه آن است (هاشمي، 1387).
2- 2- ويژگيهاي گزنه
گزنه معرق، مدر و قاعده‌آور بوده، نيروي جنسي را زياد و سينه، ريه و معده را از اخلاط پاک مي‌کند و در موارد التهاب کليه، وجود خون در ادرار، مفرط بودن خونريزي و ضعف و زردي تجويز ميشود (Madrid و همکاران، 2003؛ Alcicek و همکاران، 2004؛ Zhang و همکاران، 2005). گزنه از نظر دارويي به عنوان ضد تورم، کاهنده قند خون، ضد اسپاسم، يک شبه آنتي‌اکسيدان (Toldy و همکاران، 2005) و پايينآورنده کلسترول است (Khosravi و همکاران، 2008).
2- 3- ترکيبات شيميايي گزنه
مهمترين ترکيبات شيميايي گزنه Tymol، Carvacrol، نشاسته، صمغ، آلبومن، شکر، دورزين (Kwiecien و Mieczan، 2009) و 18 ترکيب فنولي و 8 ليگنان است (Nobakht و Moghaddm، 2012). گزنه مواد معدني زيادي به خصوص آهن، منيزيم، پتاسيم، ويتامين C و پيش‌ساز ويتامين A دارد (Geel، 2001). گزنه از نظر ريز مغذي‌هايي مانند اسيدهاي‌آمينه، ويتامين‌ها و ترکيبات فعال از جمله تانن‌ها، اسيد فرميک و اسيد ساليسيليک غني است (زرگري، 1369). گزنه اثرات شبه آنتي‌اکسيداني دارد. آنتي‌اکسيدان‌ها ترکيباتي هستند که راديکال‌هاي آزاد را از بين برده و آسيب و مرگ سلولي و بيماري‌هاي سرطاني را به حداقل
مي‌رسانند (Zheng و همکاران، 1992).
2- 4- مصرف گزنه در انسان
بيشترين تاثير گزنه در انسان بر کاهش چربي و کلسترول خون است (Poudel و Khanal، 2010). گزنه عملکرد تيروييد و نرخ متابوليسم (سوخت و ساز) را افزايش داده و به واسطه داشتن آهن از کم خوني جلوگيري مي‌کند (Safamehr و همکاران، 2012). انسان‌ها به دليل وجود سروتونين در گزنه از آب آن براي درمان افسردگي استفاده مي‌کنند (امين، 1385). براي تقويت سيستم ايمني و عفونت‌هاي ادراري نيز از آن بهره مي‌برند (Langhout، 2000).
2- 5- مصرف گزنه در خوک
Grella و همکاران (2006)، بيان نمودند که استفاده از گزنه بر سلامت و صفات توليدي خوک تاثير مثبتي داشته است. همچنين Khanal (2005)، گزارش کرد که خوک هاي تغذيه شده با گزنه پخته، افزايش وزن معنيداري را همراه با يک توده ماهيچه‌اي خوب نشان دادند. در مطالعه ديگري نشان داده شد که استفاده از گزنه در خوک‌ها اثرات مثبتي بر کيفيت گوشت و توسعه و ثبات اکسيداتيو و نسبت اسيدهاي چرب غير اشباع به اشباع دارد (Mansoub، 2011).
2- 6- مصرف گزنه در بوقلمون
مکملسازي جيره بوقلمون‌ها با غلظت mg/kg 63 ساپونين در هر کيلوگرم خوراک، به طور بي‌معني در مقايسه با گروه کنترل وزن و مصرف خوراک را افزايش داد (Dziuk و همکاران، 1984).
2- 7- مصرف گزنه در مرغ گوشتي
استفاده از 2% گزنه در جيره روزانه مرغ گوشتي، باعث افزايش وزن بدن آنها شد. در اين پژوهش به تاثير مثبت گزنه بر عملکرد، صفات لاشه، فراسنجههاي خوني و ايمني نيز اشاره شد (Mansoub و Nezhady، 2011). Modiry و همکاران (2010)، گزارش کردند که استفاده از گزنه در کاهش کلسترول و تريگليسيريد خون جوجههاي گوشتي به دليل وجود کارواکرول و تيمول و افزايش ترشح صفرا موثر است. مکملسازي جيره جوجههاي گوشتي با گياه گزنه عملکرد رشدي آنها را افزايش داد (Bampidis و همکاران، 2005؛ Cross و همکاران، 2007).
2- 8- مصرف گزنه در مرغ تخمگذار
نتايج مطالعه Khanal (2005)، بيانگر اين بود که تغذيه روزانه 5/1% پودر گزنه در در مرغ تخمگذار در کنار سلامتي پرنده، باعث افزايش ظرفيت تخم‌گذاري شد. همچنين او بيان کرد مکملسازي با گزنه بر کيفيت تخم مرغ و غشاي سفيده و ضخامت پوسته تخم نيز تاثير مثبتي داشته و شکستگي تخم را کم مي‌کند.
Nobakht و همکاران (2011)، گزارش کردند که افزودن روزانه 2% پودر گزنه به جيره مرغهاي تخمگذار توليد تخم مرغ، توده تخم مرغ و وزن پوسته را افزايش ميدهد. اما استفاده از 5/.% پودر گزنه در جيره اين مرغ‌ها فقط مصرف خوراک روزانه را کاهش
ميدهد. او در پژوهشي بيان کرد که مکملسازي روزانه 2% گزنه در جيره مرغ تخمگذار به طور معنيداري (05/0 P <) کيفيت تخم، ضخامت پوسته و شاخص زرده تخم مرغ را افزايش داد.
2- 9- معرفي ساپونين
ساپونينها که به عنوان ترکيبات ضد تغذيه‌اي از آنها نام برده ميشود ترکيبات طبيعي هستند، همان طور که از نام آنها برمي‌آيد، اسم آنها از گياهي با ريشه Saponaria (ساپوناريا) گرفته شده، ريشه‌اي که از نظر تاريخي به عنوان صابون استفاده مي‌شد (Miah و همکاران، 2004). ساپونينها به دليل وجود ترکيب ساپوژنين غير قطبي و زنجيره جانبي محلول در آب توانايي تشکيل کف را دارند (Francis و همکاران، 2002). ساپونينها با کمک تست‌هاي تلخي و سختي و سميت و توانايي تجزيه اريتروسيت‌ها تعيين مي‌شوند اما با اين وجود بسياري از ساپونينها حتي به عنوان طعم‌دهنده و شيرين‌کننده در غذاها و سيگار استفاده مي‌شوند به طوري يک نوع از آنها مانند ساکاروز 20 بار بيشتر از گلوکز شيريني دارد (Mizutani، 1994). ساپونينها حتي در حيوانات کوچک دريازي و در بعضي باکتري‌ها نيز وجود دارند (Riguera، 1997) اما در حيوانات بزرگتر نمي‌توان ساپونين يافت (Francis و همکاران، 2002).
2- 10- ويژگيهاي ساپونين
ساپونين پايينآورنده کلسترول و ضد التهاب بوده و فعاليت شبه آنتي‌اکسيداني دارند (Sur و همکاران، 2001). Miah و همکاران (2004)، گزارش کردند که ساپونين بر رشد، مصرف خوراک و توليدمثل در حيوانات تاثيرگذار بوده و فعاليت ضد سرطاني دارد. در ارتباط با اين نتايج Marston و همکاران (2000)، گزارش کردند ساپونينها هضم پروتئين‌ها و مصرف ويتامين‌ها و مواد‌معدني را در دستگاه گوارش افزايش داده و کاهنده قند خون هستند. ساپونين توانايي سلول‌هاي موکوسي روده را افزايش ميدهد و فعاليت انتقالي موکوس را مهار کرده و مصرف زير واحدهايي که در شرايط طبيعي قابل جذب نيستند را آسان مي‌کند (Johnson و همکاران، 1986). ساپونين اين توانايي را دارد که با سرهاي قطبي فسفوليپيدهاي غشا واکنش دهد و گروه OH کلسترول با گروه OH روي کربن شماره 3 يا کربن 28 ساپونين واکنش داده و توانايي تشکيل ميسل را به ساپونين ميدهد و اين باعث ميشود که ليپو پروتئين‌هاي غشا مانند کانال‌هاي يوني، گيرندهها و انتقال‌دهنده‌ها با وجود ساپونين يک نقش مهمي را در تشکيل ميسل ايفا کنند و يک نقش بيوشيميايي ثانويه به ساپونين مي‌دهند (Rao و Sung، 1995).
2- 11- ترکيبات شيميايي ساپونين
ساپونينها توسط مسيري متابوليک سنتز مي‌شوند که شروع آن استيل کوآنزيم‌آ، موالونيک اسيد و سپس اسکوآلن است که محصولات مياني هر دو نوع ساپونين استروييدي و تريترپنوييدي هستند. سنتز کلسترول، استروييدهاي ديگر و ساپونينها از اين مسير عبوري انجام ميشود. ساپونينها ترکيبات گليکوزيدي هستند (Tonaka و همکاران، 2000؛ Oleszek و همکاران، b و a2001) که از يک هسته محلول در چربي به نام آگليکون مشتق مي‌شوند که اگر اين هسته روي کربن شماره 30 (C-30) قرار بگيرد يک تري‌ترپنوييد و اگر روي کربن شماره 27 (C-27) قرار گيرد يک استروييد آلکالوييدي است (Hostettmann و Marston، 1995)، که شکل آنها در صفحه بعد آمده است (نگاره 2- 1). يک يا چندين زنجيره جانبي قند به نام گلايکون از طريق اتصالات اتر يا استري مي‌تواند در جايگاه گليکوزيلاسيون به هسته آگليکون متصل شود (Benchaar و همکاران، 2008). ساپونين‌هاي تريترپنوييدي با نام کلي ساپونين يا ساپونين‌هاي بدون آگليکون خوانده مي‌شوند. به ساپونين استروييدي، ساراساپونين نيز مي‌گويند (Sherif، 2008). وزن مولکولي ساپونين، 1500 – 1000 دالتون است. ساپونين استروييدي در 85 گونه از گياهان مانند يوکا، گوجه و ساپونين تريترپنوييدي در 500 گونه از گياهان مانند سويا، يونجه، نخود، چاي، اسفناج، آفتابگردان و غيره وجود دارند (Muir و همکاران، 2000). در گياهان لگومينه، ساپونينها با پروتئين اتصال داشته و با تشکيل ترکيب ساپونين – پروتئين قابليت هضم پروتئين را کاهش داده (Potter و همکاران، 1993)، بنابراين در واکنش‌هاي پروتئيني با پروتئين تغليظ مي‌شوند (Marston و همکاران، 2000).
دو منبع تجاري اصلي ساپونين، يوکا (Yucca Schidigera) و کوايلاجا (quillaja saponaria) مي‌باشد. يوکا در مکزيک و آمريکاي جنوبي و کوايلاجا در 3 منطقه از چين مي‌رويند که توزيع و مقدار ساپونين به فاکتورهاي مختلفي مانند گونه، سن، بخش و نحوه برش گياه، محيط و فصل رويش بستگي دارد براي نمونه غلظت ساپونين يک گياه در حال رشد و تقسيم بيشتر از گياه بالغ همان‌گونه است و يا غلظت ساپونين يونجه در فصل بهار و پاييز کمتر از ميانه تابستان است (Kasai و Yamasaki، 2000).
براي عصاره‌گيري ساپونين از بوتانول استفاده مي‌کنند که بيشتر براي ساپونين‌هايي با يک زنجيزه جانبي قند استفاده ميشود که به آگليکون متصل هستند اما اگر براي عصاره‌گيري ساپونين‌هاي با زنجيره جانبي قند بيشتر از يکي از بوتانول استفاده شود عصاره‌گيري به خوبي انجام نمي‌شود زيرا فقط يک زنجيره در بوتانول حل ميشود و براي اين ترکيبات بيشتر از کروماتوگرافي کربن 18 (C18) و متانول استفاده مي‌کنند ( Oleszek و Bialy، 2006).
نگاره 2- 1- شکل ساختماني ساپونين استروييدي و تريترپنوييدي (Hassan و همکاران، 2007)
2- 12- مصرف ساپونين در انسان
بسياري از ساپونينها بر سلامت انسان اثرات منفي دارند و زيان آورند (Afrose و همکاران، 2010). بسياري از ساپونينها ويژگي همولايتيک دارند که تنفس را مشکل کرده و شايد مصرف زياد آن موجب مسموميت و مرگ شود (Oda و همکاران، 2000). Sacks (2002)، بيان کرد که ساپونين در انسان فعاليت کاهنده کلسترول، افزايش پاسخ ايمني و فعاليت ضد قارچي دارد. همچنين han و همکاران (2000)، گزارش کردند که ساپونين LDL مضر را در سرم انسان و موش کاهش ميدهد.
2- 13- مصرف ساپونين در ماهي
Francis و همکاران (2002)، گزارش کردند وجود ساپونين در جيره ماهي نرخ تنفس و متابوليسم را افزايش ميدهد. آنها همچنين نشان دادند که افزودن ساپونين به جيره ماهي کپور به عنوان پيش برنده رشد و افزايش‌دهنده مصرف خوراک استفاده ميشود. در مطالعه‌اي Penn و Micheal (2005)، گزارش کردند که ساپونين سويا، التهاب روده و رشد را در ماهي قزل‌آلا کم کرد اما پاسخ ايمني اختصاصي را افزايش داد.
2- 14- مصرف ساپونين در بلدرچين ژاپني
Afrose و همکاران (2009)، گزارش کردند که مکملسازي جيره بلدرچين ژاپني با ساپونين به طور معنيداري غلظت کلسترول و تريگليسيريد را در سرم و زرده‌تخم و LDL سرم را کاهش و HDL سرم را افزايش داد.
2- 15- مصرف ساپونين در طيور
وجود ساپونين در جيره طيور باعث بهبود رشد، بهره‌بري خوراک و سلامت پرنده و کاهش کلسترول سرم شد (Matsuura، 2001). مکملسازي ساپونين در جيره مرغ تخمگذار کلسترول سرم و زرده تخم را کاهش داد (Sim و همکاران، 1984). در سال 1950، Peterson گزارش کرد که وجود ساپونين در جيره مرغ تخمگذار و جوجهها، رشد را کاهش ميدهد. در مرغ تخمگذار پژوهشي که توسط Whitehead و همکاران (2008)، انجام شد نشان داد که افزودن 4 يا 5 گرم ساپونين در هر کيلوگرم جيره مرغ تخمگذار مصرف خوراک، وزن بدن و تخم و غلظت ليپيد را در جگر کاهش داد، توليد تخم ابتدا کاهش يافت و سپس به حد طبيعي بازگشت.
Heywang و همکاران (1959)، دريافتند که کنجاله يونجه دهيدراته بر رشد، مصرف و کارايي خوراک در مرغ تخمگذار اثر کاهشي دارد. آنها گزارش کردند که کنجاله يونجه دهيدراته داراي زير واحدي (زير واحدهايي) است که رشد مرغ تخمگذار را کند مي‌کند اما فيبر کنجاله يونجه به اين زير واحدها آسيب نمي‌رساند. در همين سال پژوهش Heywangنشان داد که کنجاله يونجه دهيدراته و آفتاب خشک شده نه تنها رشد را کند مي‌کند بلکه توليد تخم را نيز در مرغ تخمگذار به تأخير مي‌اندازد. او دريافت که اين اثر تأخيري به دليل وجود ساپونين در يونجه خشک شده است. در اين رابطه Peterson (1950) گزارش کرد اثر مهاري رشد ساپونين شبيه به کنجاله يونجه دهيدراته است. مصرف ساپونين در جيره جوجههاي گوشتي نر افزايش وزن معنيداري را نسبت به گروه کنترل نشان دادند اما تفاوت معنيداري در کارايي خوراک و مرگ و مير ديده نشد (Johnston و همکاران، 1980). Newman و همکاران (1958)، اثر کاهشي در کلسترول پلاسما پس از مصرف ساپونين نديدند و بيان کردند که مي‌توان از کلسترول به عنوان وسيله‌اي براي خلوص و جداسازي ساپونين استفاده کرد. آنها اين تفاوت را به جيره، منبع ساپونين و شرايط مديريتي ارتباط دادند. Johnston و همکاران (1980) گزارش کرد که مکملسازي جيره جوجههاي گوشتي به همراه موننسين، تفاوت معنيداري در مرگ و مير و افزايش وزن بدن نداشت اما مصرف و کارايي خوراک جوجههاي گوشتي با مکملسازي ساپونين و موننسين به طور معنيداري افزايش يافت.
در ارتباط با دوره مصرف ساپونين، Aslan و همکاران (2005) گزارش کردند که در دوره کوتاه مدت، استفاده از ساپونين تاثير معنيداري بر کلسترول و قند خون مرغ تخمگذار نداشت اما با افزايش دوره مصرف، غلظت قند و کلسترول خون کاهش معنيداري را نشان داد.
2- 16- نقش ساپونين در گياهان
نقش ساپونين در گياهان به طور کامل شناخته نشده اما گفته شده که ساپونين در برخي گياهان، ترکيبات شيميايي بر ضد آفت‌ها و پاتوژن‌ها بوده و به گياهان مجاور نيز در دفاع از خود کمک مي‌کنند (Sim و همکاران، 1984). Muir و همکاران (2000)، گزارش کردند که ساپونين در گياهان براي پيش برد سلامتي آنها استفاده ميشود. البته Schopke (2000)، نشان داد که ساپونين در گياهان دو نوع فعاليت انجام ميدهد. گروهي در پاسخ به آسيب بافتي يا اتصال پاتوژن‌ها توسط آنزيم‌هاي گياهي فعال مي‌شوند و گروهي نقش اصلي‌شان ضد ميکروبي و ضد حشره‌اي است.
2- 17- مصرف ساپونين در نشخوارکنندگان
گزارشات Cheeke (1998)، نشان داد که وجود ساپونين در جيره نشخوارکنندگان در همه مراحل متابوليسم، از هضم تا دفع فضولات تاثيرگذار است. در مطالعه‌اي که توسط Ling Mao و همکاران (2009)، انجام شد نشان داده شد که ساپونين در جيره نشخوارکنندگان باعث کاهش معنيداري در تعداد پروتوزواي شکمبه ميشود. بيشترين اثر ساپونين در نشخوارکنندگان بر متابوليت‌هاي خوني از مسير کاهش سطح کلسترول اعمال ميشود و باعث کاهش تريگليسيريد، گلوکز و اوره خون ميشود. احتمالا اين کاهش از دو مسير انجام ميشود. ساپونين در دستگاه گوارش با کلسترول ترکيب نامحلول تشکيل داده و از جذب روده‌اي آن جلوگيري مي‌کند و احتمال ديگر اين است که ساپونين در تشکيل ميسل‌هاي مخلوط اثر گداشته و حتي در بازجذب اسيدهاي صفراوي در انتهاي ايليوم مداخله مي‌کند (اعظمي و همکاران، 1391).
2- 18- مصرف ساپونين در خرگوش
Cookson و Federoff (1968)، در پژوهشي دريافتند که افزودن گرد شبدر داراي ساپونين به جيره خرگوش با کلسترول بالاي خون، کلسترول خون اين خرگوش‌ها را کاهش ميدهد. آنها دريافتند که ساپونين موجود در گرد شبدر با کلسترول ترکيب شده و جذب کلسترول را از دستگاه گوارش کاهش داده، بنابراين غلظت کلسترول پلاسما را کاهش مي‌دهند. آنها پيشنهاد کردند که ساپونينها با اتصال به اسيدهاي صفراوي، دفع آنها را از مدفوع افزايش داده و باعث تشديد تجزيه کلسترول شده و از اين راه نيز کلسترول خون را مي‌کاهند.
2- 19- کلسترول
2- 19- 1- نقش کلسترول در انسان
کلسترول يک مولکول کوچک استروييدي است که براي انسان ضروري است. بخشي از کلسترول در ساخت غشاي سلولي سلول‌ها شرکت مي‌کند. کلسترول در لايه ميلين در اطراف نورون‌هاي مغز وجود دارد. همچنين کلسترول ماده اصلي ساخت هورمون‌هاي استروييدي مانند استروژن، پروژسترون، آندروژن‌ها، گلوکوکورتيکوييدها و مينرالوکورتيکوييدها است. کلسترول به عنوان پيش‌ساز در ساخت ويتامين D نقش بسزايي دارد. يکي از مهمترين نقش‌هاي کلسترول، ساخت اسيدهاي صفراوي است. اسيدهاي صفراوي در جگر از کلسترول سنتز شده، به صفرا ترشح مي‌شوند. کلسترول در خون به شکل LDL و HDL و تريگليسيريد در جريان است. بيشترين مقدار کلسترول به شکل ترکيب با اسيدهاي چرب و پروتئين به شکل LDL منتقل مي‌شوند که بيشتر رسپتورهاي وابسته به آندوسيتوز به آن نيازمندند اما مقدار زيادي آن به شکل چربي ذخيره و رگ‌هاي خوني را مسدود کرده و بيماري‌هاي قلبي به وجود مي‌آورد. مقداري از کلسترول به شکل HDL است که کلسترول را از بافت‌ها به جگر منتقل و به صفرا ترشح مي‌کند. مقدار کمي از کلسترول به شکل تريگليسيريد است (Viard و همکاران، 2002).
2- 19- 2- تامين کلسترول در بدن
کلسترول مورد نياز بدن توسط جگر توليد ميشود. روزانه بايد در جگر يک گرم کلسترول توليد شود که از محصولات حاصل از متابوليسم چربي خوراک در جگر سنتز مي‌شوند. يکي از محصولات اصلي کلسترول، اسيد صفراوي است که در جگر سنتز و به صفرا ترشح ميشود و براي جذب چربي ترکيبات روده‌اي ضروري هستند. اين اسيدها ار راه مدفوع دفع نمي‌شوند بلکه از روده کوچک بازجذب شده و در جگر وارد چرخه بازيافت مي‌شوند. همچنين بخشي از کلسترول که به شکل کلسترول خوب (HDL) منتقل مي‌شوند کلسترول ذخيره شده را از بافت‌ها به جگر و سپس به صفرا ترشح مي‌کنند (مدني و همکاران، 1384).
2- 19- 3- انتقال و سنتز کلسترول در بدن مرغ
بيشترين مقدار کلسترول مصرفي مرغ تخمگذار براي تخم مرغ، غشاي سلول و يک پيش ماده براي هورمون‌هاي جنسي و آدرنال، تامين ويتامين D و اسيدهاي صفراوي به کار برده ميشود. جگر و تخمدان اولين مکان‌هاي بيوسنتز کلسترول در پرندگان تخمگذار هستند (Shiva Prasad و Japp، 1997). بيشترين مقدار کلسترول سنتز شده در جگر، از راه خون به شکل ليپوپروتئين حمل شده و در فوليکول‌هاي در حال رشد، ذخيره مي‌شوند (Constantin و Neagu، 1983). اولين مرحله تشکيل کلسترول، تشکيل استيل‌کوآنزيم است که مسير عبوري اصلي براي سنتز ساير محصولات متابوليک مانند اجسام کتوني و اسيدهاي چرب است (Sutton و همکاران، 1984). جايگاه اوليه کنترل متابوليک بيوسنتز کلسترول، تشکيل موالونيک اسيد از راه آنزيم 3- هيدرو 3- متيل گلوتاريل کوآنزيم‌آردوکتاز است. در فعاليت اين آنزيم عواملي مانند تغذيه، مقادير چربي و کلسترول جيره و فاکتورهاي هورموني تاثيرگذارند. خود کلسترول نيز به عنوان يک فيدبک منفي موثر، سنتز خود را از راه فعال کردن همين آنزيم مهار مي‌کند و منبع اصلي دفع کلسترول مرغ، تخم است (Naber، 1983)، مدفوع و استرول اسيدي مسير ثانويه دفع کلسترول هستند (Yeh و Leveille، 1973).
2- 19- 4- تامين کلسترول تخم مرغ
مهمترين ترکيبات تشکيل‌دهنده زرده تخم مرغ، ليپيدها هستند و طي دوره انکوباسيون انرژي مورد نياز رويان را برطرف مي‌کند. رويان بيشترين مقدار انرژي مورد نياز را از مسير بتا اکسيداسيون اسيدهاي چرب تأمين مي‌کند. اسيد پالميتيک و اسيد استئاريک به مقدار زيادي در زرده تخم مرغ وجود دارند که با افزايش سن مرغ مادر مقدار آنها کاهش مي‌يابد (Latour و همکاران، 1998).
2- 20- ساختمان تخم مرغ
2- 20- 1- زرده
30 درصد وزن تخم مرغ را زرده تشکيل ميدهد. براي تعيين کيفيت زرده، رنگ زرده و استحکام غشاي آن را مورد بررسي قرار
مي‌دهند که هر چه سن مرغ بيشتر باشد غشاي زرده ضعيف‌تر ميشود (Jacqueline و همکاران، 2008).
2- 20- 2- سفيده
حدود 60 درصد وزن تخم مرغ را تشکيل مي‌دهدکه شامل 4 لايه شالاژ، سفيده داخلي نازک، سفيده خارجي و سفيده متراکم است و کار آن نگهداري زرده در مرکز تخم مرغ است. سفيده در مگنوم ترشح شده و در رحم قبل از تشکيل پوسته، آب به آن افزوده
ميشود (Johnson، 2000). به دنبال ذخيره‌سازي تخم مرغ، ارتفاع سفيده کاهش يافته و غلظت آن کم ميشود (Kemps، 2006).
2- 20- 3- غشاي تخم مرغ
غشاي تخم مرغ دو لايه است. لايه بيروني از لايه دروني ضخيم‌تر است و در تمام قسمت‌ها به جز کيسه هوايي، به هم متصل هستند غشاي تخم مرغ در استيموس، اطراف سفيده تشکيل ميشود (Nakano و همکاران، 2003).
2- 20- 4- پوسته
پوسته در رحم تشکيل ميشود و 10 درصد وزن تخم مرغ را تشکيل ميدهد. 95-90 درصد وزن پوسته را کربنات کلسيم و مواد‌آلي تشکيل ميدهد. آخرين قسمت پوسته، کوتيکول است و از تخم مرغ در مقابل نفوذ ميکروبي از راه منافذ موجود در پوسته محافظت مي‌کند (Johnson، 2000).
2- 21- سازههاي موثر بر کيفيت تخم مرغ
کيفيت تخم مرغ در برگيرنده دامنه وسيعي از ويژگيهاي فيزيکي و شيميايي مي‌باشد که براي توليد تخم مرغ با کيفيت زياد، با هم در ارتباط هستند.
2- 21- 1- کيفيت پوسته تخم مرغ
منظور از کيفيت پوسته، رنگ و ضخامت و مقاومت پوسته تخم مرغ است (Roque و Soares، 1994).
2- 21- 1- 1- سازههاي موثر بر کيفيت پوسته تخم مرغ
2- 21- 1- 1- 1- نژاد مرغ
کيفيت پوسته در نژادهاي مختلف و حتي در مرغهاي اهلي و وحشي متفاوت است (Hocking و همکاران، 2003).
2- 21- 1- 1- 2- سن مرغ
با افزايش سن مرغ، کيفيت پوسته کاهش و اندازه تخم افزايش مي‌يابد اما وزن پوسته ثابت مي‌ماند (Vieira و همکاران، 2005).
2- 21- 1- 1- 3- تغذيه
وجود کلسيم کافي در جيره با قابليت دسترسي زياد کيفيت پوسته را افزايش ميدهد اما افزايش مقدار فسفر در جيره جذب کلسيم را کاهش و از کيفيت پوسته مي‌کاهد (Boorman و Gunaratne، 2001). وجود ويتامين‌هاي A و D و E و C اثرات مثبتي بر کيفيت پوسته تخم مرغ خواهند داشت (Mabe و همکاران، 2003).
2- 21- 1- 1- 4- تنش‌ها
هر چه تراکم مرغ‌ها در گله بيشتر باشد به دليل ايجاد تنش احتمال آسيب‌ديدگي تخمها بيشتر است تنش‌ها کيفيت پوسته تخم، مصرف خوراک و قابليت دسترسي کلسيم خون را براي تشکيل پوسته تخم مرغ کاهش مي‌دهند (Roberts و Ball، 2004).
2- 21- 1- 1- 5- بيماري‌ها
بيماري‌هايي که بر سلامت پرنده تاثيرگذارند، بر کيفيت پوسته و حتي کيفيت محتويات تخم مرغ تاثير منفي مي‌گذارند (Charlton و همکاران، 2000).
2- 21- 1- 1- 6- شرايط پرورشي
با افزايش تراکم مرغ‌ها در قفس کيفيت پوسته کاهش مي‌يابد و در سيستم پرورش آزاد مشکلات زيادي در ارتباط با کيفيت پوسته مشاهده شد (Tangkere و همکاران، 2001).
2- 21- 2- کيفيت سفيده
کيفيت سفيده تخم مرغ تا حد زيادي به استحکام يا ساختمان ژله‌اي سفيده مربوط ميشود. به طوري که با افزايش استحکام سفيده، کيفيت تخم مرغ افزايش مي‌يابد. پروتئيني به نام اووسين عامل ايجاد اين ساختمان است. واحد نشان دهنده کيفيت سفيده تخم مرغ، هاو نام دارد. با افزايش استحکام ساختمان ژله‌اي، واحد هاو افزايش يافته و کيفيت تخم بيشتر ميشود (Peebles و همکاران، 2000).
2- 22- باروري
بعد از اينکه سلول تخم از تخمدان همراه با زرده آزاد شد، در قسمت بالايي تخمدان توسط اسپرم‌هايي که در آنجا قرار دارند بارور مي‌شوند. عبور زرده به سمت پايين مجراي تخم، حدود 24 ساعت طول مي‌کشد. در اين مدت ترکيب حاصل از سلول زاينده تخم و اسپرم رشد خود را آغاز نموده، توده‌اي از سلول‌ها به وجود مي‌آيد و تا زماني که در مرحله تخم‌گذاري هستند اين تقسيم ادامه دارد. ادامه رشد با سرد کردن تخم متوقف ميشود و در جوجه‌کشي، رشد دوباره آغاز ميشود (Etches، 1996).
2- 23- سازههاي موثر بر باروري و جوجه درآوري تخم مرغ
سازههاي متعددي بر باروري و جوجه درآوري تخم مرغ تاثير گذارندکه مي‌توان به عوامل مربوط به تخم مرغ، سيستم پرورشي، شرايط جوجه‌کشي و ژنتيک (Sapp و همکاران، 2004)، تغذيه و تنش (King ori، 2011) و غيره اشاره کرد.
2- 23- 1- سازههاي تغذيه‌اي
جيره مرغ مادر از نطر کميت و کيفيت بايد در حد مطلوبي باشد. برنامه غذايي بايد طوري طراحي شود تا از افزايش وزن بيش از حد مرغ مادر جلوگيري شود چون افزايش وزن مرغ مادر، باعث کاهش تخمک‌گذاري مرغ شده و در موارد زيادي موجب تحليل تخمدان ميشود (Brillard، 2007 ).
2- 23- 2- سازههاي مربوط به مرغ مادر
با افزايش سن مرغ مادر، باروري و جوجه درآوري کاهش مي‌يابد (Alsobayel، 1992). نژادهاي سبک نسبت به نژادهاي سنگين وزن باروري بالاتري دارند (Islam و همکاران، 2002). همچنين در مرغ مادر با افزايش غلظت کلسترول خون، کلسترول زرده تخم افزايش يافته، نرخ لقاح و جوجه درآوري تخم کاهش مي‌يابد (Dikmen و Sahan، 2007).
2- 23- 3- سازههاي مربوط به تخم مرغ
تغييرات فيزيکي و شيميايي موجب عدم تبديل تخم مرغ به جوجه مي‌شوند. عواملي مانند وزن تخم، کيفيت پوسته و شکل تخم مرغ عوامل مهمي هستند که بر باروري و جوجه درآوري تاثير گذارند. تخم مرغهاي سنگين‌تر و با ضخامت پوسته بيشتر، جوجه درآوري بهتري خواهند داشت (Mandlekar، 1981). نگهداري طولاني مدت تخم مرغ نيز از قابليت جوجه درآوري و باروري مي‌کاهد. ذخيره‌سازي تخم مرغ، واحد‌هاو سفيده و درصد جوجه درآوري را کم مي‌کند (Tona و همکاران، 2004). همچنين تخم‌هاي با پوسته نازک، جوجه درآوري کمتر و مرگ و مير روياني بيشتري دارند (Bennet، 1992).
2- 23- 4- شرايط جوجه‌کشي
در جوجه‌کشي مدرن که کار مرغ کرچ را از نظر دما و رطوبت و چرخش به صورت مصنوعي فراهم مي‌کند، دما و رطوبت دستگاه مهمترين عامل بر جوجه درآوري است (King ori، 2011). همچنين چرخش تخم مرغ در دوره انکوباسيون براي تخم مرغ امري ضروري است (Elibol و Brake، 2003).
2- 23- 5- تنش
استرس گرمايي از کيفيت داخلي و خارجي تخم کاسته و جوجه درآوري را کاهش ميدهد. استرس گرمايي بر همه مراحل توليد مني تاثيرگذار است (King ori، 2011). در شرايط استرس گرمايي، مصرف خوراک براي جبران حرارت افزايشي توسط مرغ کاهش مي‌يابد (Ayo و همکاران، 2010).
2- 24- سازههاي موثر بر کيفيت جوجه
2- 24- 1- مدت ذخيره‌سازي تخم مرغ
با افزايش مدت زمان دخيره‌سازي تخم مرغ، ارتفاع و وزن زرده و سفيده و به دنبال آن وزن تخم کاهش يافته و کيفيت جوجه کاهش
قیمت: تومان